Bingöl gezilecek yerler, kültür ve turizm, coğrafi yapısı ve ekonomisi

Bingöl, 8.125 km² yüzölçümü ile Doğu Anadolu Bölgesi illerimizdendir. Doğuda Muş, batıda Elazığ, kuzeyde Erzincan ve Erzurum, kuzeybatıda Tunceli, güneyde ise Diyarbakır illeriyle çevrilidir. İl ve yöresinde yerleşimin tarihi  İÖ 1300’lere kadar dayanmaktadır. Bingöl’ün tarihteki kullanılan daha önceki isimleri Çevlik, Çapakçur olarak bilinmektedir. İl trafik no: 12

Bingöl İlçeleri

Merkez (165.867), Adaklı (8.509), Genç (33.902), Karlıova (29.313), Kiğı (4.863), Solhan (34.326), Yayladere (2.160), Yedisu (2.828)

Coğrafi Yapı

İl toprakları, güneyde doğu-batı doğrultulu Murat Irmağı vadisi ve bu vadi boyunca uzanan küçük düzlükler dışında neredeyse tümüyle dağlı bir coğrafyada yer alır. Rakımları 2000 m’nin üzerinde olan dağlar, yer yer 3000 m’ye de ulaşmaktadır. Bingöl’ün en önemli su kaynağı Fırat Irmağı’nın kolu olan Murat Suyu’dur. Genişliği yer yer 70 m’yi bulan ırmak, ilin güney kesiminde doğu-batı yönünde akar. Göynük, Kılıçdere, Ardıçlıdere ve Yiğitler Deresi Murat’ın başl ca kollarıdır. Bazı kaynaklara göre Dicle Nehri’nin bir kolu olan Batman Çayı’nın kaynağı il sınırları içindeki Genç Dağı’dır. Yörede çok sayıda küçük doğal göller bulunmaktadır. En başta Solhan ilçesindeki Yüzen Ada Gölü’dür. Burada yüzölçümü 300 m² olan bir kara parçası bulunmaktadır. Ovalar il sınırları içinde çok yer tutmaz. En büyükleri ilin güneydoğusunda yüzölçümü yaklaşık 80 km² olan Bingöl Ovası’dır. Yöre topraklarında geçen Doğu Anadolu Fayı’nın bir bölümü il sınırlarından geçmektedir. Bu yönde il, deprem bakımından aktif bir alanda yer almaktadır. 1971’de yaşanan Bingöl depremi, yörede önemli boyutta can ve mal kaybına yol açmıştır.

Bingöl İklim ve Bitki Örtüsü

İl toprakları sert bir karasal iklimin etkisi altındadır. Yazlar kısa ve sıcak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Yer yer kar yağışının etkili olması, bazı köy ve mezralara ulaşımı engeller. İl merkezinde yerin karla kaplı olduğu süre yaklaşık 85 gündür. İlde ölçülen en yüksek sıcaklık 20.07.1990’da 42.0 °C, ölçülen en düşük sıcaklık 27.12.1992’de -25.1 °C olarak kayıtlara geçmiştir. Yıllık ortalama sıcaklık 12.1 °C olurken, ortalama yağışlı gün sayısı 107.4’tür. Bingöl, doğal bitki örtüsü bakımından zengin değildir. Topraklarının yaklaşık dörtte biri ormanlıktır ancak verimsizdir. Ormanların daha geniş yer tuttuğu topraklar, yakacak elde etmek ve hayvan otlatmanın neden olduğu tahribatla yok edilmiştir. Günümüzde verimli alanlar meşelerden oluşur. İlde görülen doğal bitki örtüsü genellikle bozkır (step) görünümündedir. Yüksek kesimlerdeki Alp tip çayırlar hayvancılık için büyük önem taşır. Bitki örtüsünün yabanıl yaşamı desteklediği konumda olan ilde, kurt, dağ keçisi, sansar, tavşan, kirpi, yaban domuzu ve ayı yaşayan başlıca memelilerdir. Keklik, çulluk, çil ve bıldırcın yörede yaşayan kuş türleridir.

Nüfus ve Kalkınma

Nüfus, 1965 yılında 150.521 olarak tespit edilmiş, 1990’lara kadar belli oranlarda sürekli artmıştır. 1990’da 250 bine ulaşan nüfus, 1997’de 230 bin seviyelerine kadar gerileme gösterdi. 2000 yılında ise yeniden 250 binin üzerine çıkmıştır. 2010 yılında 255.170 olan nüfus, 2020 yılında 281.768 olarak tespit edilmiştir. 2020 yılına göre 281.768  olan nüfus, 142.670 erkek ve 139.098 kadından oluşmaktadır. Yüzölçümü 8.125 km² olan ilde kilometrekareye 34 insan düşmektedir. Bingöl nüfus yoğunluğu 34/km2’dir.

Bingöl’ün ekonomisi hayvancılık, tarım ve ormancılığa dayanır. Bu sektörlerde çalışanlar nüfusun çoğunluğunu kapsamaktadır. İmalat ve inşaat sanayiinde çalışanlar faal nüfusun %3’nü oluşturmaktadır. Şehirde önemli bir sanayi tesisi bulunmamaktadır. Şehir ekonomisinde önemli bir yer kaplayan hayvancılık en önemli geçim kaynağıdır. Köylülerin büyük çoğunluğu geçimini bu sektörden karşılamaktadır. Arıcılık ve kümes hayvanı yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Canlı hayvan ve süt ürünleri satışından önemli bir gelir elde edilmektedir. Yeraltı kaynakları açısından yeterli rezerve ve zenginliğe sahip olmayan ilde, Genç ilçesinde demir, Karlıova ilçesinde ise linyit yatakları mevcuttur. ‘Kayak Evi’ olarak bilinen 1650-1890 metre arasında yükseklikteki Yolçatı Kayak Merkezi turizm açısından önemlidir. Aralık ve Mart aylarında sezon yapılan kayak merkezinde profesyonel ve amatör kayakçılar için 1 km’lik ayrı pistler bulunur. Ayrıca konaklama imkanı da bulunmaktadır.

Tarım: Çiftçilik ve hayvancılık; buğday, ceviz, karpuz, patates, koyun, kıl keçisi, yün, deri, süt ve süt ürünleri; balıkçılık ve bal üretimi.
Sanayi: Et kombinası, yem ve un fabrikaları, gıda ve imalat sanayi.
Madencilik: Madensuyu ve taş ocakçılığı.

Bingöl Kültürü

Bingöl’de mahalli el sanatları daha ziyade dokuma ve örgücülüğe dayanmaktadır. Zira Bingöl ve yöresinde halkın en önemli kaynağı hayvancılık olduğu için geleneksel el sanatlarında da bu unsurun tesirini görmek mümkündür. Dokuma ve örgücülüğün yanında, ağaçtan ve topraktan yapılan el sanatları da yaygınlık göstermektedir. Halı, kilim, heybe, çorap, eldiven, keçe üretimi kültürel el sanatlarının önemli örnekleridir. Türk halkının müziğinde kullanılan üflemeli bir çalgı olan kaval dilli ve dilsiz olmak üzere iki biçimde yapılır. Gürgen ve şimşirden yapıldığı gibi kamıştan da yapılır. Gürgen ve şimşirden yapıldığı gibi kamıştan da yapılır. Özellikle çoban çalgısı (zel) olarak yörede çokça kullanılır. Yörede tandır vazgeçilmez bir unsurdur.

Günümüzde bir çok kırsal kesimde olduğu gibi kent merkezlerinde de bu tandırlara rastlamak mümkündür. Bingöl’ün mutfak kültürünün başlıca ürünleri Löl (gömme), mastuva, ayran çorbası (germe dui), keldoş, turakin (patıfe), tutmaç çorbası, kılç, lopık, maliyez, parmar (semiz otu), pılıktır. Bunun yanı sıra; yoğurtlu köfte, ayranlı köfte, silki baklava, aşure, zerde ve dolanger mutfağın vazgeçilmezleri arasındadır. Yöreye özgü halk oyunlarını çevre illerde de görmek mümkündür. Kartal oyunu, delilo, el çırpma, çaçan, govend, horani yöreye özgü halk oyunlarıdır.

Eğitim

Bingöl Üniversitesi; 5662 Sayılı Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununda ve Yükseköğretim Kurumları Öğretim Elemanlarının Kadroları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye Ekli Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 29 Mayıs 2007 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla kurulmuştur. Rektörlüğe bağlı olarak yeni kurulan Fen – Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi  ile Fırat Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı iken adı ve bağlantısı değiştirilerek oluşturulan ve rektörlüğe bağlanan Ziraat Fakültesi, Sağlık Yüksekokulu,  Meslek Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ile Rektörlüğe bağlı olarak kurulan Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Fen Bilimleri Enstitüsünden oluşmuştur.      

Bingöl Üniversitesine bağlı olarak Bakanlar Kurulu Kararı ile  2010 yılında Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, 2011 yılında İlahiyat Fakültesi, Yabancı Diller Yüksek Okulu ve Yaşayan Diller Enstitüsü, 2012 yılında Veteriner Fakültesi ve Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, 2013 yılında Sağlık Bilimleri Enstitüsü ve  Diş Hekimliği Fakültesi, 2016 yılında Sağlık Yüksek Okulu kapatılarak   Sağlık Bilimleri Fakültesi ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2019 yılında da Cumhurbaşkanı Kararı ile Kıraat İlmi Enstitüsü ile 2015 yılında Genç Meslek Yüksek Okulu ve 2016 yılında Solhan Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ve 2020 yılında ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık Meslek Yüksek Okulu kurulmuştur. İl merkezi, Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı ve Solhan ilçelerimizde birer Halk Kütüphanesi mevcut olup, üniversite bünyesinde ise Selahaddin-i Eyyubi Kütüphanesi hizmet vermektedir.

Bingöl Tarihi

Yöre, İÖ 1300’lerde Asurların Nairi Ülkeleri olarak isimlendirdiği Urartu toprakları arasında yer almıştır. İl ve civarı tarihte sırasıyla, Urartu, Pers, Makedon, Selevkos, Roma, Sasani ve Bizans hakimiyetlerinde kaldı. 1071’de Anadolu Selçuklularının yönetimine girdi. 1515’te Osmanlı topraklarına katılan yörede Kürtler ve Ermeniler yaşıyordu. Osmanlı zamanında y renin başlıca yerleşim birimleri Kiğı ve eski adı Varemerik olan Genç’tir. 1916’da Rus işgaline uğrayan yörenin kuzeyi, Cumhuriyet’in ilanından sonra Erzincan ve Genç vilayetleri sınırları içinde yer aldı. 1925’te Şeyh Said Ayaklanmasının başlıca merkezleri Çapakçur, Kiğı, Genç ve Solhan’dı. Bingöl Osmanlı döneminde, Çevlik olarak anılan küçük bir köydü. 19. yüzyıl sonlarında Çapakçur ismiyle kaza yapıldı ve Bitlis vilayetinin Genç sancağına bağlandı. Yöre, 1927-1929 arasında Genç’in ilçe yapılmasıyla  Elazığ’a, 1929’da ise yeni oluşturulan Muş vilayetine bağlandı. 1936 yılında Çapakçur merkez olmak üzere Bingöl vilayet (il) halini aldı ve belediyesi de aynı yıl kuruldu. İle adını veren ilçenin ismi Karlıova olarak değiştirildi. 1945’te ise ilin ismi Bingöl olarak değiştirildi.

Tarihi Miraslar